در بیمارستان‌ها از گازهای مختلفی از جمله اکسیژن،N2O، ازت و … استفاده میشود و از آنجا که این گازها جهت درمان مستقیم بیماران یا انجام اقدامات لازم برای کمک به درمان آن‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرند، گازهای طبی نامگذاری شدهاند. مهم ترین و شاید عام ترین وسیله برای استفاده و نگهداشت این گازها، کپسول یا سیلندر گاز است.
سیلندرها از نظر نوع ساختار
۱- سیلندرهای بدون درز (یکپارچه)
این سیلندرها از یک ورق یک تکه، بدون هیچ جوش و برشی در بدنه تهیه شدهاند. این سیلندرها به علت سیستم یکپارچه، قابلیت تحمل فشار کاری تا ۲۰۰ بار و فشار تست تا ۳۰۰ بار را دارا هستند و برای گازهایی که در حالت عادی، گاز هستند و فشار بالایی دارند استفاده میشوند. این سیلندرها در حجم‌های ۲، ۵، ۱۰، ۲۰، ۴۰، ۵۰ لیتری موجود هستند که حجم ۵۰ لیتری دارای فشار کاری ۲۰۰ بار و فشار تست ۳۰۰ بار و بقیه سیلندرها دارای فشار کاری ۱۵۰ و فشار تست ۲۵۰ بار هستند.
۲- سیلندرهای درزدار(دوپارچه)
این سیلندرها از دو قطعه یا حتی تعداد بیشتری ورق تهیه شدهاند و در بدنه دارای جوش و برش هستند به همین علت برای گازهایی که فشار بالایی ندارند و مایع شونده هستند، مناسبند.
سیلندرها از لحاظ جنس بدنه
۱- سیلندرهای کربن استیل: این جنس از سیلندر برای گازهای بی اثر و واکنش ناپذیر مثل هلیوم و آرگون کاربرد دارد.
۲- سیلندرهای آلومینیوم: سیلندرهای دارای جنس سبک هستند که همین امر باعث شده که در سیلندرهای پرتابل از این جنس استفاده شود.
۳- سیلندرهای استینلس استیل: این جنس از سیلندرها مخصوص گازهایی است که خاصیت خورندگی و واکنش پذیری بالایی دارند.
شکل ۱- انواع سیلندرهای اکسیژن
اجزا تشکیل دهنده سیلندرها
این اجزا در شکل ۳ نشان داده شدهاند.
۱- بدنه (شامل تنه و گلویی سیلندر): روی گلویی سیلندر اطلاعاتی شامل: شماره سیلندر/سال ساخت سیلندر/فشار کاری/فشار تست/تاریخ تست هیدرواستاتیک براساس سال میلادی ثبت میشود. (شکل ۲)
شکل ۲- مشخصات فنی سیلندر و موقعیت نشانه‌گذاری برای گازهای متراکم
۲- کلاهک سیلندر: نقش مهمی در حفاظت از سیلندر دارد که در هنگام جابجایی سیلندر، داشتن آن اجباری است.
۳- شیر سیلندر: براساس نوع گاز، دارای دو نوع راست گرد و چپ گرد است (شکل ۴).
شیر سیلندر باید در تمامی شرایط (سیلندر پر یا خالی) بسته باشد.
هنگام بازکردن شیر سیلندر، مسیر خروجی گاز نباید به سمت کارکنان باشد.
در شیرهایی که دارای فلکه دستی هستند نباید برای باز کردن شیر از آچار استفاده شود.
هرگز شیر سیلندر را روغنکاری نکنید.
شکل ۳- اجزا تشکیل دهنده سیلندر
شکل۴- شکل سمت چپ، شیر گاز O۲ و شکل سمت راست، شیر گاز CO۲
جهت استفاده از سیلندرها برای بیمار باید از یک مانومتر یا یک رگولاتور استفاده شود. در ادامه توضیحاتی در مورد مانومتر و رگولاتور داده خواهد شد.
نشانه‌گذاری سیلندرها
براساس شماره استاندارد ملی ۳۰۴، باید اطلاعاتی نظیر نام گاز پر شده، فرمول شیمیایی و نام موسسه به رنگ سفید و بر روی بدنه به غیر از قسمت استوانه‌ایی نوشته شود.
نکته
از رنگ کردن و نشانه گذاری سیلندر در مراکز درمانی اکیداً خودداری کنید.
از پوشاندن سیلندر با کاورهای پارچه‌ای جدا خودداری کنید.
رنگ کپسول‌ها
رنگ سیلندر براساس استاندارد ملی ۳۰۴ تعیین میشود. سیلندر حاوی یک نوع گاز، دارای یک رنگ خاص است. در صورتی که آن سیلندر حاوی چند گاز باشد، رنگ سیلندر باید متشکل از رنگ‌های تشکیل دهنده سیلندر باشد (شکل ۵).
شکل ۵- رنگبندی کپسول‌ها براساس گاز
تست سیلندرها
مطابق استاندارد ملی ۶۷۹۲ سیلندرهای گازهای طبی هر ۵ سال باید توسط شرکت‌های مورد تأیید سازمان ملی استاندارد تست شوند و نشان آزمایشگاه و تاریخ آزمون به ماه و سال بر روی سیلندر حک شود.
آزمون سیلندرها شامل
۱- آزمون هیدرواستاتیکی: این آزمون برای سنجش استحکام سیلندر است. با انجام این آزمون، انواع نشتی‌های جدی قابل تشخیص هستند.
۲- آزمون چشمی: با انجام این آزمون، عیوب زیر قابل شناسایی هستند:
انواع خوردگی‌ها
انواع آسیب رزوه‌ایی
انواع نشتی
عیوب سطحی
۳- آزمون وزن: در بررسی وزن، میزان کاهش وزن ناشی از پوسیدگی در اثر زنگ زدن است.
عیوب قابل شناسایی در تست سیلندرها
عیوبی که در فرآیند ساخت به وجود می‌آیند.
عیوبی که در چرخه بهره برداری و شارژ مجدد توسط استفاده کنندگان به وجود می‌آیند.
عیوبی که در هر یک از شرایط بالا ایجاد میشوند شامل:
ترک خوردگی‌ها/خراش‌ها/فرورفتگی‌ها
کاهش ضخامت سیلندر (خوردگی‌های سطوح داخلی یا خارجی)
آسیب رزوه‌ها
نشتی‌ها
روش اندازه گیری خلوص اکسیژن
روش شیمیایی: باید طبق استاندارد ملی ۶۰۳ سال ۱۳۷۴ صورت گیرد.
روش دستگاهی: در این روش که قابلیت اجرا در مراکز درمانی را دارد با استفاده از یک دستگاه آنالیز کننده انجام میشود. این دستگاه باید خودش قابلیت کالیبره کردن داشته باشد.
نکته: یک روش شناسایی گاز اکسیژن، استفاده از دستگاه خلوص سنج است.
برچسب و برگه اطلاعات ایمنی
پیش از استفاده از سیلندر باید به برچسب و اطلاعات ایمنی آن گاز که در جدول ۱ آمده است، توجه شود.
جدول ۱ – برچسب های خطر
نگهداری کپسول‌ها/سیلندرها
۱- سیلندرهای پر و خالی گاز اکسیژن و دیگر گازهای طبی، باید در مکان‌های مجزا از هم (به عنوان مثال پارتیشن بندی شده) انبار شوند.
۲- محیط انبار باید خشک، دارای تهویه مناسب و ساختار مقاوم به حریق باشد.
۳- دمای محوطه انبار نباید به بیش از ۶۵ درجه سانتیگراد برسد.
۴- سیلندرهای گاز اکسیژن نباید در مکان‌های نزدیک به مواد قابل اشتعال نظیر فرآورده‌های نفتی یا در معرض مواد شیمیایی خورنده یا دودزا انبار شوند.
۵- به هیچ وجه در مکان‌هایی که گازهای طبی تولید، شارژ یا استفاده میشوند نباید سیگار کشید برای این منظور باید تابلوی سیگار کشیدن ممنوع را در جایی که به خوبی قابل رویت است، نصب کرد.
حمل سیلندرها
حتماً باید برای جابجایی سیلندرها از ترالی مخصوص استفاده کرد و هرگز نباید آن‌ها را به صورت افقی غلتاند. نمونه‌هایی از این ترالی ها در شکل ۶ دیده میشوند.
شکل ۶ – ترالی حمل کپسول گازهای طبی
مانومتر اکسیژن
مانومتر وسیله‌ای شامل فلومتر، گیج و فشارشکن است که برای تنظیم جریان گاز اکسیژن و مرطوب ساختن آن استفاده میشود (شکل ۷). زمانی از فلومتر به تنهایی استفاده میشود که فشار گاز توسط خط مرکزی بیمارستان تنظیم شده باشد (فشاری در حدود ۵ تا ۷ بار). فلومتر فقط فشار خروجی اکسیژن که به بیمار داده میشود را برحسب L/Min تنظیم می‌کند. حال اگر از سیلندر به عنوان منبع استفاده شود به علت بالا بودن فشار آن (فشاری در حدود ۱۲۰ بار) باید از مانومتر که شامل فشارشکن است، استفاده شود. گیج مانومتر نشان دهنده میزان گاز درون کپسول است. در حالتی که کپسول اکسیژن تازه پر شده باشد، فشار آن حدود ۱۲۰-۱۳۵ بار است و در صورتی که از کپسول استفاده شود، این مقدار کاهش می‌باید.
مانومتر و فلومتر هر دو دارای یک لیوان مرطوب کننده اکسیژن هستند تا اکسیژن را پیش از ورود به مجرای تنفسی بیمار مرطوب کنند. درون این لیوان، تا خط نشان باید آب مقطر ریخته شود.
شکل ۷- ساختار مانومتر اکسیژن
طرز استفاده از مانومتر
۱- لیوان را از آب مقطر تا خط نشانه پر کنید.
۲- با استفاده از ولو مشخص شده در شکل ۸ میزان جریان اکسیژن خروجی را برحسب L/Minتنظیم کنید.
شکل ۸- شیر تنظیم جریان خروجی اکسیژن
فشار سیلندر پر و خالی
طبق معادله گازهای ایده‌آل بین فشار، دما و مقدار گاز رابطه مستقیمی وجود دارد. بنابراین اگر مقدار گاز کاهش یابد، فشار گاز نیز کم میشود.
نکته: اگر فشار کپسول پر را ۱۳۵ بار در نظر بگیریم با هر بار مصرف گاز اکسیژن، فشار آن کمتر میشود. زمانی که فشار کپسول به حدود ۲۰ بار برسد، باید برای تعویض کپسول اقدام کرد.
رگولاتور گاز
رگولاتور گاز وسیله‌ای است که فشار بالای گاز ورودی را کاهش داده و با فشاری کمتر که مورد نیاز مصرف کننده است تحویل می‌دهد. رگولاتورها براساس گیج به دو نوع تک گیج و دو گیج تقسیم بندی میشوند.
رگولاتور تک گیج
این رگولاتور فقط فشار گاز خروجی را نشان می‌دهد و هیچ اطلاعاتی در مورد مقدار گاز باقی مانده به کاربر نمی‌دهد (شکل ۹).
رگولاتور دو گیج
این رگولاتور قابلیت نمایش فشار گاز ورودی و خروجی را به صورت همزمان دارد (شکل ۹).
شکل ۹- سمت راست، رگولاتور تک گیج و سمت چپ، رگولاتور دو گیج نشان داده شدهاند.
منابع
۱- استاندارد ملی ۹۴۲۵ سیلندرهای گاز- نشانه گذاری
۲- استاندارد ملی ۷۵۶۶ سیلندهای گاز- جابجایی ایمن
۳- استاندارد ملی ۳۲۴۰ گاز اکسیژن طبی- ویژگی‌ها و روش‌های آزمون
۴- دستورالعمل نگهداشت و استفاده از سیلندر گازهای طبی در مراکز درمانی
این مطالب از سایت مجله مهندسی پزشکی برگرفته شده است
